.ΕΜΙΣΕΨΕ Η ΑΠΟΚΡΙΑ ΜΕ ΛΥΡΕΣ ΚΑΙ ΠΑΙΧΝΙΔΙΑ ΚΑΙ ΗΡΘΕ Η ΣΑΡΑΚΟΣΤΗ Μ' ΕΛΙΕΣ ΚΑΙ ΜΕ ΚΡΟΜΜΥΔΙΑ

Απόκαμεν η Αποκρά, η όμορφη κοπέλα
κι έφταξεν η Σαρακοστή η λαχανοσκουτέλα

Μ' αυτές τις μαντινάδες ο λαός μας αποχαιρετά  το ξεφάντωμα και την ευωχία της Αποκριάς και υποδέχεται την λιτή περίοδο της Μεγάλης Σαρακοστής
Συμβολικά στη Γέργερη ένας μεταμφιεσμένος την Καθαρά Δευτέρα μεταφέρει την εικόνα  της Σαρακοστής έχοντας κρεμάσει στο καπέλο του τα πιο χαρακτηριστικά  γνωρίσματά της: χοχλιούς και κρεμμύδια.

Σαρακοστή - Περίοδος σωματικής και ψυχικής καθαρσης
Είναι η αρχαιότερη από τις μεγάλες νηστείες της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Καθιερώθηκε τον 4ο αιώνα.  Ονομάζεται "Σαρακοστή" γιατί περιλαμβάνει σαράντα ημέρες νηστείας, δηλ. από την Καθαρή Δευτέρα μέχρι και την Παρασκευή πριν το Σάββατο του Λαζάρου, οπότε ακολουθεί η Κυριακή των Βαΐων και η Μεγάλη Βδομάδα. "Μεγάλη" Σαρακοστή ονομάζεται όχι για τη μεγάλη διάρκειά της αλλά για τη σημασία της που γίνεται σε ανάμνηση των Παθών του Χριστού. Αποτελεί την προετοιμασία των πιστών για τη γιορτή της Ανάστασης του Χριστού. Στη πραγματικότητα μαζί με την εβδομάδα των Αγίων Παθών είναι πεντηκονθήμερη περίοδος.Η προετοιμασία περιλαμβάνει τόσο τη σωματική κάθαρση με την αυστηρή νηστεία αλλά και την ψυχική κάθαρση με τη συμμεροχή στα λατρευτικά δρώμενα της εκκλησίας και την πνευματική ανύψωση μέσω της μετάνοιας «...Ει μη εν προσευχή και νηστεία»

Η Μεγάλη Εβδομάδα δεν περιλαμβάνεται στη Σαρακοστή αν και συνεχίζεται η νηστεία που είναι ιδιαίτερα αυστηρότερη. Σε όλες τις ημέρες της Μεγάλης Σαρακοστής τηρείται αυστηρή νηστεία εκτός του Σαββάτου και Κυριακής, όπου γίνεται κατάλυση οίνου και ελαίου. Εξαίρεση αποτελεί η γιορτή των Αγίων Τεσσαράκοντα μαρτύρων όπου καταλύεται  λάδι καθώς και ο Ευαγγελισμός της Θεοτόκου και η Κυριακή των Βαίων οπότε καταλύεται  ψάρι.

Κατά τη Μεγάλη Εβδομάδα τηρείται αυστηρή νηστεία ακόμα και το Μεγάλο Σάββατο όπου είναι και το μόνο Σάββατο του έτους που, σύμφωνα με τους κανόνες της εκκλησίας, δεν καταλύεται το λάδι.

Φαγητά Σαρακοστής:

Τα κύρια φαγητά που παρασκευάζουν οι νοικοκυρές της Κρήτης για τη Σαρακοστή του Πάσχα είναι τα άγρια χόρτα: καλίτσες (γλυκά πρώιμα άγρια ραδίκια), ασκολύμπροι (ασκόλυμπρα άγρια-αγκάθινα χόρτα), τζόχοι (ζοχοί), ψικοσιρίδες (πικρώδη άγρια χόρτα), χοιρομουρίδες (άσχημα στην εμφάνιση, όμως νοστιμότερα άγρια χόρτα), σταμναγκάθι (αγκαθωτό ραδίκι), ραπανίδες, παπούλες κ.α. και βεβαίως οι χοχλιοί (σαλιγκάρια βραστά, μπουμπουριστά κ.α.), τα διάφορα γιαχνί, τα βραστά όσπρια, ο χυλός (με αλεσμένο στάρι), οι βρουβόπιτες (πίτες με χόρτα ή γούλες), τα κουκιά (βραστά και πουρέ) κ.α.
Έθιμα Σαρακοστής
. "Λείπουν τα... έθιμα από την Σαρακοστή;" θα μπορούσαμε να πούμε , παραλλάσσοντας  την λαική έκφραση."Λείπει ο Μάρτης από τη Σαρακοστή" Φυσικά και όχι. Η Μεγάλη Σαρακοστή,  χαρακτηρίζεται μεταξύ άλλων από δεκάδες έθιμα και παραδόσεις, οι ρίζες των οποίων χάνονται στα βάθη των αιώνων. Πιστοί σε κάθε γωνιά της χώρας, τηρούν μέχρι σήμερα με περίσσια προσήλωση και μεράκι έθιμα και παραδόσεις που κορυφώνονται την Μεγάλη Εβδομάδα και ολοκληρώνονται την Κυριακή του Πάσχα
Έθιμα Καθαράς Δευτέρας
Την Καθαρά Δευτέρα πρωί - πρωί καθαρίζονται τα πιάτα, τα μαγειρικά σκεύη και λοιπά κουζινικά με βραστό νερό και πολύ σαπούνι για να φύγει κάθε απομεινάρι φαγητού που "λερώνει", είναι δηλαδή πασχαλινό...
Κι ακόμη "γιατί ο Χριστιανός καθαρίζει κι από πλευράς διατροφής, γιατί σταματά κάθε κρεάτινο φαγητό κι αρχίζει τα νηστίσιμα. Βγαίνει στην ύπαιθρο, ακριβώς για να τονίσει την έννοια του καθαρμού και της αλλαγής. Ως και το ψωμί της μέρας ζυμώνεται νηστίσιμο, σαν τ' άζυμα της Παλαιάς Διαθήκης, η λαγάνα". Τα απομεινάρια δε της προηγούμενης μέρας τα θάβανε και τα κλαίγανε με μοιρολόγια, όπως:
Ο Κρέως εξεψύχησε κι ο Τύρος αποθαίνει,
και ο καημένος ο Κουκάς, εις το τραπέζι μπαίνει!
Το πρωί της Καθαρής Δευτέρας κατά το έθιμο, αλείφανε τις παλάμες τους με λάδι και μουζουδιά από το τσικάλι ή το τηγάνι τους και στη συνέχεια προσπαθούσαν να μουζώσουν όποιον βρισκόταν στο δρόμο τους.
 Η νοικοκυρά το τυρί που περίσσευε από την Τυρινή το φυλούσε και το έπαιρνε μαζί της στην Ανάσταση, κι όταν ο παπάς έλεγε το "Χριστός Ανέστη" το μοίραζε στους συγγενείς, για να μη βγάζουν καλόγερους (δοθιήνες).

Άλλο έθιμο είναι αυτό του καδή (παλιός τούρκος δικαστής) που επιβάλλει μια αστεία τιμωρία,σε κάποιο κατηγορούμενο που  διέπραξε κάποια  αξιόποινη πράξη  π.χ. τον καταδικαζει να μιμηθεί τη φωνή γαϊδάρου, πετεινού κ.λπ.)

Επίσης γνωστό έθιμο είναι το φτιάξιμο της αρμυρόπιτας της πίτας δηλαδή που ζυμώνεται από μια κοπέλα της γειτονιάς, με αλεύρι που δεν είναι από το σπίτι της και με πολύ πολύ αλάτι. Ψήνεται το απόγευμα της Καθαρής Δευτέρας στα κάρβουνα. Τρώγεται κρυφά, το βράδυ της ίδιας μέρας από τα κορίτσια, για να διψάσουν τη νύχτα και να ονειρευτούν πώς κάποιος τους δίνει νερό. Αυτός πιστεύουν πως θα ειναι και ο μελλοντικός σύζυγός τους. Ωσπου να τις πάρει ο ύπνος ψιθυρίζουν και μελετούν:
- Αυτός που θα στεφανωθώ, να μου δώσει το νερό!
Η Κυρά Σαρακοστή
Ενα εθιμο που εχει σχεδόν χαθεί ειναι αυτό της Κυρά Σαρακοστής. Την χρησιμοποιούσαν σαν ενα ιδιόμορφο ημερολόγιο για να μετρούν τις βδομάδες της νηστείας (Σαρακοστής).
Η κυρά Σαρακοστή στις περισσότερες περιοχές ήταν μια χάρτινη ζωγραφιά. Απεικόνιζε μια γυναίκα με σταυρωμένα χέρια, λόγω προσευχής, χωρίς στόμα, λόγω νηστείας, και με εφτά πόδια που αναπαριστούσαν τις επτά εβδομάδες της Μεγάλης Σαρακοστής. Κάθε Σάββατο έκοβαν ένα πόδι και έτσι ήξεραν πόσες βδομάδες νηστείας απέμεναν μέχρι το Πάσχα. Το Μεγάλο Σάββατο, έκοβαν και το τελευταίο πόδι.
Αυτό το κομμάτι χαρτί το δίπλωναν καλά και το έκρυβαν σε ένα ξερό σύκο. Τοποθετούσαν το σύκο αυτό μαζί με άλλα, και σε όποιον το έβρισκε θεωρούνταν ότι του έφερνε γούρι.
Σε άλλα μέρη της Ελλάδας η Κυρά Σαρακοστή δεν ήταν φτιαγμένη από χαρτί, αλλά από ζυμάρι. Το ζυμάρι φτιαχνόταν με αλεύρι, αλάτι και νερό. Η διαδικασία ήταν κι εδώ η ίδια όπως και με την χάρτινη. Μια παραλλαγή του εθίμου της Κυράς Σαρακοστής είναι φτιαγμένη από πανί και γεμισμένη με πούπουλα.
Η Κυρά Σαρακοστή που έφτιαχναν στον Πόντο ήταν διαφορετική. Εκεί κρέμαγαν από το ταβάνι μια πατάτα ή ένα κρεμμύδι που πάνω του είχαν καρφωμένα εφτά φτερά κότας. Κι εδώ κάθε βδομάδα αφαιρούσαν ένα φτερό κι έτσι μέτραγαν το χρόνο μέχρι την Ανάσταση. Αυτό το «ημερολόγιο» το ονόμαζαν Κουκουρά.
Για την Κυρά Σαρακοστή εχουν γραφτεί και οι εξής στίχοι :

Την Κυρά Σαρακοστή

που 'ναι έθιμο παλιo

οι γιαγιάδες μας την φτιάχναν
με αλεύρι και νερό.
Για στολίδι της φορούσαν
στο κεφάλι εναν σταυρό
μα το στόμα της ξεχνούσαν
γιατι νήστευε καιρό.
Και τις μέρες της μετρούσαν
με τα πόδια της τα επτά.
Κόβαν ένα την βδομάδα
μέχρι 'νάρθει η Πασχαλιά.
Τα Ψυχοσάββατα
Κατά τη διάρκεια της Σαρακοστής δεσπόζει η λατρεία των νεκρών με τα Ψυχοσάββατα. Το πρώτο Σάββατο, των Αγίων Θεοδώρων, είναι Ψυχοσάββατο, αφιερωμένο στους νεκρούς «πάππου προς πάππο». Φτιάχνουν κόλλυβα και τα πηγαίνουν στην εκκλησία. Κάνουν μνημόσυνα στο νεκροταφείο και προσφέρουν πίτες, κουλούρια και άλλα νηστίσιμα φαγητά στα σπίτια των γειτόνων για να συγχωρήσουν τις ψυχές των νεκρών.
Αλλωστε οι νεκροί πιστεύεται ότι βρίσκονται ήδη από την αρχή του Τριωδίου στον επάνω κόσμο. Τα πράγματα λοιπόν είναι... επικίνδυνα για τη ζωή. Ετσι πρέπει να τις καλοπιάσουν για να βοηθήσουν στην αναπαραγωγή της ζωής και στη βλάστηση της φύσης.
Το Ψυχοσάββατο στην Κρήτη λένε ότι οι ψυχές κάθονται στα δέντρα και μας βλέπουν. Αν κόψεις ένα κλαδί θα πέσουν κάτω και θα παραπονεθούνε… για αυτό  την παραμονή και ανήμερα του Ψυχοσάββατου δεν κόβουν δέντρα.


.ΚΑΛΗ ΣΑΡΑΚΟΣΤΗ !!!