Τρίτη 10 Απριλίου 2012

ΠΑΣΧΑ ΣΤΟ ΧΩΡΙΟ Ηθη -Έθιμα - Παραδόσεις

Η νηστεία τελειώνει αφού κόψαμε και το τελευταίο ποδαράκι της κυρά Σαρακοστής μπαίνουμε αισίως στη Μεγάλη Εβδομάδα, την Εβδομάδα των Παθών με την κορύφωση του Θείου δράματος.
Κάθε γωνιά της Ελλάδας γιορτάζει το Πάσχα με το δικό της μοναδικό τρόπο. Έθιμα και παραδόσεις ζωντανεύουν και πάλι τη μεγαλύτερη και πλουσιότερη, σε λαογραφικές εκδηλώσεις, γιορτή της χριστιανοσύνης, της άνοιξης, της ζωής.
Το Σάββατο του Λαζάρου, κανένας γεωργός δεν πήγαινε στο χωράφι του να εργαστεί, γιατί όπως πίστευαν, ό,τι έπιαναν θα μαραινόταν. Επιτρεπόταν μόνο η συγκέντρωση ξερών κλαδιών για το άναμμα των φούρνων τη Μεγάλη Εβδομάδα για το ψήσιμο των κουλουριών. Την ημέρα αυτή επίσης, σε ορισμένα σπίτια οι νοικοκυρές φτιάχνουν στριφτά κουλουράκια, "τα Λαζαράκια", συμβολίζοντας με τον τρόπο αυτό το σώμα του Λαζάρου που ήταν τυλιγμένο στο σάβανο.
Την Κυριακή των Βαΐων μετά το τέλος της θείας λειτουργίας μοιράζονται στους πιστούς σταυροί από βάγια και κλαδιά ελιάς σε ανάμνηση της υποδοχής του Χριστού στην Ιερουσαλήμ. Την ημέρα αυτή επιτρέπεται η κατανάλωση ιχθύος, εξ ου και η γνωστή ρήση «Των Βαγιών τρώνε ψάρι και κολιό και την άλλη Κυριακή τα κουλούρια στο σακί» .Όσοι όμως πρόκειται να κοινωνήσουν δεν τρώνε γι’ αυτό λένε, «μακάριος όποιος φάει και τρισμακάριος όποιος δεν φάει».Το ίδιο βράδυ μπαίνουμε και τυπικά στην Μεγάλη Εβδομάδα, αφού κατά τον εσπερινό τελείται η ακολουθία του Νυμφίου.
Ήδη από τα Μεγάλη Δευτέρα σε όλα τα σπίτια του χωριού επικρατεί αναβρασμός ,καθώς οι νοικοκυρές καθαρίζουν και ασβεστώνουν τα σπίτια τους. Στον εσπερινό της Μεγάλης Τρίτης ψέλνεται το τροπάριο της Κασσιανής και την Μεγάλη Τετάρτη ,στο Μεγάλο Ευχέλαιο όλοι πάνε στην εκκλησία για να «μυρωθούν».
Από το πρωί της Μεγάλης Πέμπτης οι γυναίκες καταγίνονται με το ζύμωμα. Ζυμώνουν τα καλιτσούνια τα τσουρέκια και τις λαμπροκουλούρες. Την ίδια μέρα γίνεται και το βάψιμο των αυγών, παλιά η βαφή γινόταν με φυσικά χρώματα από λουλούδια (κόκκινη παπαρούνα) ή κόκκινα κρεμμύδια. Μάλιστα πάνω στα αυγά, πριν τα βάψουν, κολλούσαν και μικρά άνθη ή φύλλα και έτσι τα σχέδιά τους αποτυπώνονταν επάνω.
Τα Πασχαλινά κόκκινα αυγά, σύμφωνα με τον Kοραή, συμβολίζουν το αίμα των προβάτων με το οποίο οι Ιουδαίοι έβαψαν τις οικείες τους, για να αποφύγουν την "υπό εξολοθρευτικού Αγγέλου φθοράν". Κατ’ άλλους τα αυγά βάφονται κόκκινα είτε σε ανάμνηση του χυμένου αίματος του Χριστού από τη λόγχη του Ρωμαίου στρατιώτη είτε γιατί το χρώμα αυτό αποτελεί έκφραση χαράς λόγω της ερχόμενης άνοιξης και της Ανάστασης του Κυρίου.
Τη Μεγάλη Πέμπτη οι σύντεκνοι (νονοί) πηγαίνουν στους βαφτισιμιούς τους την λαμπάδα της Ανάστασης, το κουλούρι της Λαμπρής και κόκκινα αυγά .
Τη Μεγάλη Πέμπτη το βράδυ ψέλνεται η μακρά ακολουθία των Παθών με τα 12 Ευαγγέλια. Η αναπαράσταση της Σταύρωσης αποτελεί την κορυφαία και πιο συγκινητική στιγμή στην τέλεση του Θείου Δράματος. “Σήμερον κρεμάται επί ξύλου ο εν ύδασι την γην κρεμάσας”, ψάλλει ο ιερέας την ώρα που περιφέρει τον Εσταυρωμένο Ιησού στο ναό.
Παλιότερα γυναίκες και κορίτσια, έκαναν ολονυκτία στην εκκλησία, "φυλάγοντας και μοιρολογώντας το Χριστό" όπως συνήθιζαν να κάνουν για κάθε αγαπημένο τους νεκρό. Την επόμενη μέρα, οι ανύπαντρες κοπέλες αναλαμβάνουν να στολίσουν τον Επιτάφιο με γιρλάντες από λευκά λουλούδια, ώστε να είναι έτοιμος να δεχθεί το σώμα του Χριστού κατά την Αποκαθήλωση.


Η Μεγάλη Παρασκευή είναι ημέρα πένθους. Ακόμη και σήμερα πολλοί δεν στρώνουν καν τραπέζι τη Μεγάλη Παρασκευή και το γεύμα τους περιορίζεται σε ένα πιάτο ξύδι, όπου όλοι βουτούν το ψωμί και το γεύονται, συμμεριζόμενοι το Θείο Πάθος. Δεν τρώνε γλυκά για την αγάπη του Χριστού, που τον πότισαν ξύδι. Χοχλιοί βραστοί, χλωροκούκια και αγγινάρες είναι τα συνήθη φαγητά.Κανείς δεν πρέπει να πιάσει στα χέρια του σκούπα ή βελόνα, γιατί θεωρείται μεγάλη αμαρτία. Το βράδυ γίνεται ο Εσπερινός και η περιφορά του Επιταφίου..
Τα λουλούδια που παίρνουν οι πιστοί από τον Επιτάφιο θεωρούνται ευλογημένα και τοποθετούνται στο εικονοστάσι του σπιτιού. Παλιότερα, οι γυναίκες έφτιαχναν με αυτά φυλαχτά για τους ναυτικούς, ενώ ορισμένοι τα χρησιμοποιούσαν και σαν γιατρικό για τον πονοκέφαλο.
Από τις πιο όμορφες στιγμές αποτελεί η περιφορά του Επιταφίου στο χωριό, ο οποίος περνά από κάθε σπίτι προπορεύεται ο Σταυρός ακολουθούν ο παπάς, οι ψάλτες, η χορωδία νεαρών αγοριών και κοριτσιών ντυμένα στα μαύρα που ψάλλουν τα εγκώμια. Σε όλη τη διαδρομή οι πιστοί συνοδεύουν τον επιτάφιο, κρατώντας οι μεγαλύτεροι αναμμένα κεριά ενώ οι μικρότεροι κρατούν αυτοσχέδιους πυρσούς ή αναμμένους θάμνους «τους μπαλούβαρδους». Κάτω από τον επιτάφιο περνά όλη η οικογένεια, τρεις φορές, δέχονται και ανταλλάσουν ευχές με τον κόσμο που ακολουθεί και στη συνέχεια ακολουθούν και αυτοί την περιφορά. Η συγκινησιακή φόρτιση της βραδιάς, το φως από τ’ αναμμένα κεριά σε συνδυασμό με τις μυρωδιές από γιασεμί ,αγιόκλημα και θυμίαμα που αναδύονται μέσα από τα στενά σοκάκια προσδίνουν ένα αίσθημα χαρμολύπης και καθιστούν την ατμόσφαιρα μαγευτική.

Το Μεγάλο Σάββατο όλοι ετοιμάζονται για την Ανάσταση. Οι νοικοκυρές προετοιμάζουν το Αναστάσιμο τραπέζι. Συνήθως σούπα από κοτόπουλο. Η μαγειρίτσα που πολλοί συνηθίζουν τα τελευταία χρόνια δεν αποτελεί τοπικό έθιμο.
Οι νέοι του χωριού σπεύδουν να προμηθευτούν κλήματα για το κάψιμο του Ιούδα το βράδυ στην «πλάτσα» έξω από την εκκλησία, ενώ άλλοι ετοιμάζουν ένα προσομοίωμα του Ιούδα από παλιόρουχα και άχυρα. Παλιά που δεν υπήρχαν μεταφορικά μέσα τα παιδιά γύριζαν το χωριό κρατώντας και χτυπώντας ένα σήμαντρο φωνάζοντας «κλήματα για την Ανάστασηηηη!!!».Κάθε σπίτι προμήθευε τους ντελάληδες από ένα δεμάτι κλήματα τα οποία και συγκέντρωναν στην πλατεία.
Στα πλαίσια της προετοιμασίας για την Ανάσταση για τους πιτσιρικάδες ήταν και οι κατασκευή αυτοσχέδιων κροτίδων. Τα σκλαπατζίκια και οι τρακατρούκες έδιναν και έπαιρναν όλη την Μεγαλοβδομάδα. Το μόνο που χρειαζόταν ήταν μπαρούτι ( που ήταν άφθονο εκείνη την εποχή (κληρονομιά από το στρατόπεδο πυρομαχικών που είχαν οι Γερμανοί την κατοχή έξω από το χωριό στο Μουρί) και ορισμένα υλικά όπως χαρτί , φιάλες αεροζόλ κ.α
Η πιο εφευρετική κροτίδα ήταν το κλειδί με τα σπίρτα. Στο πίσω μέρος του θηλυκού κλειδιού, έμπαινε η εύφλεκτη ουσία από τρία ή τέσσερα σπίρτα και την κάλυπταν με ένα μεγάλο καρφί, τοποθετώντας το κεφάλι του καρφιού μέσα στην υποδοχή του κλειδιού. Κρατώντας το κλειδί και το καρφί δεμένα από τις άκρες μικρού σπάγκου, χτυπούσαν το κλειδί στον τοίχο, από την πλευρά που είχε τοποθετηθεί το καρφί. Η πρόσκρουση προκαλούσε ανάφλεξη του υλικού από τα σπίρτα, με αρκετό κρότο.
Αργά το βράδυ , λίγο πριν τα μεσάνυκτα οι καμπάνες της εκκλησίας ηχούν εύθυμα καλώντας τους πιστούς να προσέλθουν στην Αναστάσιμη λειτουργία. Η φωτιά έξω απ’ την εκκλησία έχει ανάψει και ο Ιούδας έχει ήδη παραδοθεί «στο πυρ το εξώτερον», ενώ παντού ακούγονται κρότοι από τις κροτίδες. Όλες οι οικογένειες σιγά σιγά φορώντας τα πασχαλινά τους ρούχα και τα παιδιά με τις λαμπάδες έρχονται στην εκκλησία. Οι περισσότεροι στοιβάζονται μπροστά στην πόρτα του ιερού, για να πάρουν από το χέρι του ιερέα το Άγιο Φως. Σε λίγο τα φώτα κλείνουν μετά από σχετικά σύντομη δοξολογία ο ιερέας εξέρχεται της κεντρικής θύρας ψάλλοντας το «δεύτε λάβετε Φως».Στη συνέχεια εξέρχονται με αναμμένα τα κεριά με το Άγιο Φως από την εκκλησία και γίνεται λιτάνευση της Αναστάσιμης εικόνας. Η προσμονή είναι μεγάλη, σε λίγο μετά την ανάγνωση του ιερού Ευαγγελίου, ο ιερέας ψάλλει το Χριστός Ανέστη, ακολουθεί καταιγισμός από πυροτεχνήματα και κροτίδες, όλοι αγκαλιάζονται και ασπάζονται ο ένας τον άλλο λέγοντας οι μεν «Χριστός Ανέστη» και οι άλλοι αποκρίνονται «Αληθώς Ανέστη».Σιγά σιγά οι περισσότεροι αποχωρούν για τα σπίτια τους. Με ένα κερί ή φαναράκι μεταφέρουν το Αγιο Φως στο σπίτι τους αμίλητοι, πιστεύοντας ότι έτσι θα γίνει κάτι καλό στο σπιτικό τους ή ότι έτσι θα φύγουν οι δαίμονες. Στην είσοδο του σπιτιού σχηματίζουν ένα σταυρό και ανάβουν το καντήλι στο εικονοστάσι.
Όλη η οικογένεια μαζεύεται γύρω από το πασχαλινό τραπέζι, τσουγκρίζοντας κόκκινα αυγά, τυχερός είναι αυτός που θα καταφέρει να σπάσει τα αυγά των άλλων χωρίς να σπάσει το δικό του. Η οικοδέσποινα σερβίρει τη σούπα με κοτόπουλο και καλιτσούνια.


Την Κυριακή του Πάσχα μετά την δεύτερη Ανάσταση όλη η οικογένεια μαζί με συγγενείς και φίλους μαζεύεται στο πασχαλινό τραπέζι. Παλιά το Πάσχα δεν σούβλιζαν αρνί, απλά έσφαζαν ένα σφακτό, ρίφι ή αρνί και μ' αυτό έκαναν διάφορα φαγητά (οφτό, βραστό, κοκκινιστό, αυγολέμονο).
Ένα έθιμο από την Τουρκοκρατία
Στο Βενεράτο παλιότερα υπήρχε το έθιμο, όλοι οι κάτοικοι του χωριού να μαζεύονται στην πλατεία «πλάτσα»μετά την δεύτερη Ανάσταση, κρατώντας ο καθένας ότι είχε ετοιμάσει στο σπίτι του και να γιορτάζουν όλοι μαζί το Πάσχα.
Σύμφωνα με μαρτυρίες των κατοίκων του χωριού το έθιμο ξεκίνησε κατά τα ύστερα χρόνια της Τουρκοκρατίας στην Κρήτη με διάφορες εκδοχές. Η μια εκδοχή αναφέρει ότι Τούρκοι από τα Τουρκοχώρια Γαλένι, Καλού κ.α ,έρχονταν στο χωριό και παρενοχλούσαν τις κοπέλες και να προπηλακίζαν όποιον έβρισκαν στο δρόμο τους. Οι νέοι Βενερατιανοί μη μπορώντας να ανεχτούν άλλο αυτή την κατάσταση, τους έστησαν ενέδρα και τους ξυλοκόπησαν διώχνοντας τους από το χωριό. Φοβούμενοι όμως αντίποινα, μετά την λειτουργία της Δεύτερης Ανάστασης μαζεύτηκαν όλοι στην πλάτσα πίνοντας και γλεντώντας ,αναμένοντας τα χειρότερα. Τελικά οι Τούρκοι όχι μόνο δεν τόλμησαν να προβούν σε αντίποινα, αλλά ούτε ξαναενόχλησαν τους κατοίκους. Έτσι από τότε καθιερώθηκε κάθε χρόνο όλο το χωριό μονιασμένο να γιορτάζει το Πάσχα στην πλατεία.
Η δεύτερη εκδοχή αναφέρει ότι ο αγάς της περιοχής δεν επέτρεπε στους χριστιανούς κατοίκους να σημαίνουν τις καμπάνες και να εκκλησιάζονται. Κάποια στιγμή ο γιος του αγά αρρώστησε βαριά και ζήτησε από τους χριστιανούς να προσευχηθούν γι’ αυτόν λέγοντας – Αν ο δικός σας θεός είναι καλύτερος από τον δικό μου, ας γιατρέψει το γιο μου. Την επόμενη μέρα ο γιος του αγά ήταν καλύτερα. Τότε ο αγάς από την χαρά του προσκύνησε τις εικόνες του Αη Γιώργη και της Παναγίας και έδωσε εντολή να χτυπήσουν τις καμπάνες. Μάλιστα έδωσε αρκετά βαρέλια λάδι για να αποπερατωθεί η εκκλησία της Ευαγγελίστρας που εκείνο τον καιρό κτιζόταν. Επειδή εκείνη την ημέρα συνέπεσε να είναι Πάσχα, έστησε γλέντι στην πλατεία του χωριού παραχωρώντας σφαχτά στους κατοίκους και γιόρτασε κι αυτός μαζί τους.
Το έθιμο αυτό διατηρήθηκε μέχρι και τα τέλη της δεκαετίας του 60. Τα τελευταία χρόνια ο Πολιτιστικός Σύλλογος Βενεράτου αναβιώνει το έθιμο με μεγάλη επιτυχία.
Αντί Επιλόγου
...σας παραθέτω ένα όμορφο απόσπασμα από το http://sotiriapsixis.blogspot.com  που μ' άρεσε,

Το Πάσχα για όλους είναι καταιγισμό από αναμνήσεις .Νοσταλγικά σκιρτήματα της μνήμης που σαν τα χελιδόνια επιστρέφει στα πιο ευλογημένα λημέρια της .
Κάποτε-κάποτε βέβαια ανοίγουμε αυτό το σεντούκι με τις θύμισες και μέσα του δεν βρίσκουμε τίποτα το ουσιαστικό …μα κοπιαστικές μεγάλες εβδομάδες ,με πολύβουη ατμόσφαιρα και ατέλειωτες ετοιμασίες… Αλήθεια πόσα χωρά αυτό το σεντούκι ! Κι όμως είναι εντελώς άδειο ….Το κλείνω αμέσως ελπίζοντας πως κάποτε …όταν το ξανά ανοίξω θα το βρω ξέχειλο από νοήματα που ασύγκριτα γεννά κάθε ξεχωριστή μέρα αυτής της όντως Μεγάλης Εβδομάδας . Υπομονή , Πίστη , Συντριβή μετανοίας , Αγάπη καρτερική , Ταπείνωση αδελφική , Συγχώρεση …Όλα τα πολύτιμα διαμάντια που θα κυλήσουν μόλις ακουστεί το «Εξέδυσάν με» , όταν ο Πέτρος ξανά κλάψει πικρά την άρνησή του , όταν ο Κύριος θα συγχωρέσει τους σκληρούς σταυρωτές του , όταν Εκείνος χαρίζοντας την αιώνια ελπίδα σε όλα τα παιδιά του θα υποσχεθεί τον Παράδεισο στον Όσιο Ληστή. Και έπειτα η ανείπωτη χαρά του κενού μνημείου !!!
Τέτοιους θησαυρούς προσεύχομαι να αντικρύσω όταν μετά από καιρούς θα αναζητώ της μνήμης μου τα φυλαχτά…Όλοι τους σμιλεύονται μέσα σε κάθε Εκκλησιά . Μεγάλη μια ενορίας πόλης , μικρής ενός φτωχού εγκαταλελειμμένου για όλον τον υπόλοιπο χρόνο χωριού …μέσα σε ένα καθολικό Μοναστηριού με αδιαλείπτως προσευχητικές ψυχές μοναστών και μοναζουσών που συμπορεύονται και ανεβαίνουν τον αγιασμένο ανήφορο του Γολγοθά βοηθώντας ως σύγχρονοι Σίμωνες ,τον εξαθλιωμένο από το μαρτύριο Χριστό …και αναστένονται μαζί Του αφήνοντας πίσω τους του θρήνου τον καιρό…


ΚΑΛΗ ΑΝΑΣΤΑΣΗ - ΧΡΟΝΙΑ ΠΟΛΛΑ !!!

Κυριακή 1 Απριλίου 2012

Ω γλυκύ μου έαρ





Άνοιξε τα παράθυρα
Να δεις τον κόσμο ανθισμένο
Μ’ όλες τις παπαρούνες του αίματός μας
να μάθεις να χαμογελάς.
Γιάννης Ρίτσος





Την άνοιξη αν δεν τη βρεις τη φτιάχνεις.
Και ή πας να παίξεις τρικυμία ή πνίγεσαι.

                                              Ο. Ελύτης


Κείνο που σου προσάπτουνε τα χελιδόνια
Είναι η Άνοιξη που δεν έφερες
                                                                                                                          Ο. Ελύτης 


Ρώτησαν την αμυγδαλιά, αν υπάρχει Θεός
και η αμυγδαλιά άνθισε ...
   
Ν. Καζαντζάκης


Άνοιξη θρύψαλο μενεξεδί
Άνοιξη χνούδι περιστέρας
Άνοιξη σκόνη μυριόχρωμη  
                                                                                                                                                               Ο. Ελύτης


Μπορείς να κόψεις όλα τα λουλούδια, αλλά δε
μπορείς να εμποδίσεις την Άνοιξη να 'ρθει.
Pablo Neruda


Απ’ την άνοιξη, που εγύρισε,
ουρανός και γης ευφράνθη,
Πιέτρο Μεταστάζιο


Της παπαρούνας τον ανθόΝα μην τον εμυρίσειςΓιατί σε μένα μάτια μουΜια μέρα θα γυρίσεις                                                                                                                                                                  Μ.Πασχαλίδης


Λιγοστά πράσινα φύλλα γύρω στις σκουριασμένες πέτρες το κόκκινο χώμα κι ασπάλαθοιδείχνοντας έτοιμα τα μεγάλα τους βελόνιακαι τους κίτρινους ανθούς

Γ.ΣΕΦΕΡΗΣ

Άνθη της πέτρας μπροστά στην πράσινη θάλασσα
με φλέβες που μου θύμιζαν άλλες αγάπες
γυαλίζοντας στ' αργό ψιχάλισμα

Γ.ΣΕΦΕΡΗΣ