ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΒΕΝΕΡΑΤΟΥ - 140 ΧΡΌΝΙΑ ΛΕΙΤΟΥΡΓΊΑΣ

Η  ΚΑΤΆΣΤΑΣΗ ΚΑΤΑ ΤΑ ΠΡΩΙΜΑ ΧΡΟΝΙΑ ΤΗΣ ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑΣ

Μετά την κατάληψη της Κρήτης από τους Οθωμανούς το 1654 διακόπτεται οριστικά η άνθηση των γραμμάτων, γνωστή σαν Κρητική Αναγέννηση. Μέχρι και την μεγάλη Κρητική Επανάσταση του 1821 ελάχιστα ήταν τα σχολεία που λειτούργησαν στην Κρήτη, κι αυτά μόνο στις μεγάλες πόλεις Ηράκλειο, Ρέθυμνο και Χανιά από τα τέλη του 18ου αιώνα. Ανάμεσα τους και η ιστορική Σχολή της Αγίας Αικατερίνης του Χάνδακα, αποτέλεσε πολύμορφο σχολείο με τμήματα γραμματικής, λογικής, ρητορικής, μαθηματικών, ζωγραφικής, μουσικής, κλπ, από όπου αποφοίτησαν πολλοί γνωστοί Κρητικοί που διέπρεψαν στα γράμματα, στις τέχνες και στην εκκλησία. Ανάμεσα τους ήταν από το Βενεράτο ο Πατριάρχης Ιεροσολύμων Νεκτάριος (1660 -1669), ο Γεράσιμος Λετίτζης Μητροπολίτης Κρήτης (1725 – 1755), ο Νεόφυτος Οικονόμος (1787 -1833) Γενικός Γραμματέας Καγκελαρίας και έπαρχος της προσωρινής πολιτείας της Κρήτης κατά την επανάσταση του 1821 καθώς και άλλοι από την ευρύτερη περιοχή του Χάνδακα όπως οι Οικουμενικοί Πατριάρχες Κύριλλος Λούκαρης, και Μελέτιος Πηγάς, ο Επίσκοπος Εμμανουήλ Μαργούνιος κλπ

Οι Τούρκοι κατακτητές ήσαν τελείως αρνητικοί σε κάθε προσπάθεια για πνευματική πρόοδο του πληθυσμού και ειδικά του Χριστιανικού.

Έτσι επικρατούσε μεγάλη αγραμματοσύνη και βαθύ πνευματικό σκοτάδι απλωνόταν σ' ολόκληρο το νησί. Οι ελάχιστοι που ήξεραν λίγη γραφή και ανάγνωση μάθαιναν τα λίγα "κολλυβογράμματα" όπως τα έλεγαν, στα μοναστήρια και στις εκκλησίες. Η ανάγνωση περιοριζόταν στα εκκλησιαστικά βιβλία ελλείψει αναγνωστικών αλλά και γιατί βασικός σκοπός της μάθησης ήταν η προετοιμασία ιερέων και ψαλτών. Το γεγονός της λειτουργίας σχολείων στα Μοναστήρια φαίνεται ότι δημιούργησε το θρύλο του Κρυφού Σχολειού.
Τα λίγα σχολεία που λειτουργούσαν στην Κρήτη το 1821 θεωρήθηκαν "κέντρα αποστασίας και πολέμου" από τους Τούρκους κατακτητές, έκλεισαν και οι δάσκαλοι καταδιώχτηκαν.

Ο πόθος όμως για λευτεριά και εκπαίδευση έμενε άσβεστος. Αρκετοί από τους γονείς που ποθούσαν να μάθουν τα παιδιά τους γράμματα κατέφευγαν στους γραμματοδιδάσκαλους που κι αυτοί διέθεταν στοιχειώδεις μόνο γνώσεις της Ελληνικής γλώσσας. Επιτελούσαν όμως έργο Ιεραποστολικό - Εθνικό και η αμοιβή των περισσοτέρων δεν ήταν μεγαλύτερη από 100 γρόσια το μήνα - περίπου ένα σακί αλεύρι ή είδη τροφίμων. Στα περισσότερα χωριά η αμοιβή του δασκάλου ήταν "μια οκά μέλανος άρτου" και ονομαζόταν Δευτεριάτικα.
Κατά την περίοδο της Αιγυπτιοκρατίας (1830-1840) η διοίκηση της Κρήτης επέτρεψε και βοήθησε "όσον ήτο αναγκαίον εις τη σύστασιν αλληλοδιδακτικών σχολείων της γραικικής γλώσσης". Ο Μωχάμετ Αλή κατά την πρώτη του επίσκεψη στην Κρήτη (1833) παρακίνησε τα τοπικά συμβούλια να ιδρύσουν σχολεία, δηλώνοντας ότι "είναι δίκαιον η κυβέρνησις να σώση τον λαόν της νήσου από την αμάθειαν και την απώλειαν και ότι να διαφωτίσει αυτόν με την γνώσιν και την μόρφωσιν (1)

ΥΣΤΕΡΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑΣ

Το 1860 κάτω από την πίεση των Ευρωπαϊκών Κρατών, ο σουλτάνος εξέδωσε το Χάτι Χουμαγιούν (ευεργετικό νόμο), με τον οποίο παραχωρούνταν στους χριστιανούς προνόμια, σχετικά με την ελευθερία λατρείας, με την αυτοδιοίκηση των σχολείων και των φιλανθρωπικών τους ιδρυμάτων κλπ. Την ευθύνη για την εφαρμογή των παραπάνω τον είχαν οι Δημογεροντίες. (2) Πρόεδρος της Δημογεροντίας κάθε χωριού και πόλης ήταν κληρικός. Τα έγγραφα της Δημογεροντίας Ηρακλείου που αναφέρονται στο Βενεράτο αφορούν κυρίως θέματα εκπαίδευσης (λειτουργία σχολείου, διορισμό διδασκάλων κλπ)

Λειτουργία του Δημοτικού Σχολείου το 1870 στον Αη Γιώργη

Έτσι στις 10 Φεβρουαρίου 1870 μετά από έγγραφο της Δημογεροντίας Ηρακλείου ,τα πέντε χωριά της περιοχής, Βενεράτο, Σίβα, Κεράσια, Αυγενική και Δαφνές, αποφασίζουν να γίνει ένα σχολείο με έδρα το Βενεράτο. Μια μέρα αργότερα αποσύρονται οι Δαφνές και η Σίβα. Το σχολείο όμως εγκρίνεται και λειτουργεί προσωρινά στο σπίτι του Γεωργίου Παπαδάκη, ενώ περιμένουν να δοθούν τα κελιά του Αγ. Γεωργίου και να γίνει εκεί το σχολείο. Αρχικά χρέη δασκάλου ανέλαβε το 1870 με πρωτοβουλία των Δημογερόντων του χωριού ο Ηρακλής Παπαδάκης λόγω όμως των περιορισμένων γνώσεων του, τελικά διορίστηκε τον Μάρτη του ίδιου χρόνου δάσκαλος ο Μιχαήλ Ανδρουλάκης. Ακολούθησαν το 1874 ο Εμμανουήλ Νιωτάκης (διευθυντής) και οι Μ. Πατερόπουλος και Κων/νος Δρακάκης δάσκαλοι. Ο τελευταίος μάλιστα σε επιστολή προς τον πρόεδρο της Σχολικής Εφορίας των σχολείων του Ηρακλείου αναφέρει επεισόδιο το οποίο είχε γίνει μεταξύ αυτού και τον πατέρα ενός μαθητή. Συγκεκριμένα αναφέρει :

Προς
Την Α. Πανοσιολογιότητα του Προεδρεύοντα της Σ.Εφορίας των σχολείων
του Ηρακλείου Κ.Κύριον Αμβρόσιον και τα λοιπά μέλη Αυτής
 Πανοσιολογιότατε

και έντιμοι Κύριοι


Την παρελθούσα Τετάρτην 25 λήγοντος περί την 9ην ώρα ΜΜ ευρισκόμενος εν τη σχολή εν η διατελώ ως δημοδιδάσκαλος ήλθεν οίκοθεν μαθητής μου τις ονόματι Γ. Ντερμιτζάκης τον οποίον ο θυρωρός ωδήγησεν εις εμέ, ερωτήσας δε αυτόν περί της αργοπορίας του μοι απεκρίθη ότι έμενεν εις το σιδηρουργείον του πατρός του, εξ ου έφερε μαζί του ουκ ολίγας μούζας και ακαθαρσίας,δια ταύτα και τον εξέπληξα και τον εκτύπησα τρις εις την ράχην , τόσον ελαφρά με λεπτοτάτην βίτσα, ώστε δεν πιστεύω να ησθάνθη τον
παραμικρότερον πόνον και συγχρόνως τον έστειλα εις την
 θέσην του να μένη γονυκλινής επί 10 λεπτά της ώρας΄
καθ’ον καιρόν δ’ εγένετο τούτο επεκράτησε μεταξύ των
μαθητών βαθεία σιωπή, και ως εκ τούτου ηδυνήθη ο
πατήρ εκείνου του μαθητού τον οποίον συνώδευσε φαίνεται
μέχρι της έξω θύρας, ν’ ακούση την εξέτασιν και την τιμωρίαν
 την οποίαν επέβαλλον τω υιώ του, παραμονεύων, όπισθεν
των βορείων παραθύρων΄ επιστρέψας δ’ εκείθεν εμβαίνει
εξηγριωμένος εις την σχολήν και ως φονεύς κατ’ εμού,
αφού πρώτον απέστειλε τον υιόν του, από την θέσιν του
και του σχολείου, προυχώρησεν ενδότερον και ήρχισεν
υβρίζων με ως εξής: ( Πως μωρέ το λαλείς έτσι το παιδί μου μασκαρά: ήλθον μωρέ και άλλοι εδώ κ’ έκαμον τους δασκάλους μα επήραν το σιχτίρ πιλαφί όπου θα πάρεις κ’ εσύ, μήπως είσαι συ
μωρέ μου καθαρώτερος: παλιωβρόμε! Ως εδώ εις τον λαιμόν
μωρέ μου έχεις φέρει την ψυχήν μου (πλησιάζων μοι συγχρόνως)
 τώρα μωρέ μπερμπάντη σου πρέπει να σε πιάσω κ’εγώ καθώς
 συ το παιδί μου παλιαρχανιώτη ! ρουφιάνε ! κερατά !
να σε πάρη ο δαίμονας και σένα κι όπου σ’ εσπερμάζενεν εδώ !!! )
Εάν δε καγώ την παραμικράν αντιλογίαν, ήθελον τω δώσει
δια τας τοιάυτας βαναυσοτάτας ύβρεις, βεβαίως έπρεπεν, όχι μόνον
να κτυπηθώ, αλλά να φονευθώ υπ’ αυτού.
Μάρτυρας δε τούτων πάντων έχω άπαντας τους μαθητάς μου
και τον κ. Μ. Πατερόπουλον διδάσκαλον εν τω Νηπιακώ Τμήματι,
 όπως επρόφθασε το τέλος των ύβρεων.
Όθεν θερμοπαρακαλώ την Σ. Εφορίαν όπως ικανοποιήσει και
εμέ αυτόν και επί τω προσώπω μου προσβληθείσαν τιμήν της σχολής
δια να μη συμβήκαι εις έτερον το τοιούτον έκτακτον και συγχρόνως
παραπέμψει εις το αρμοδιώτερον Σ. Δικαστήριον όπως ούτος λάβει
την απαιτούμενην ποινήν.

Εν Ηρακλείω τη 27 Σεπτεμβρίου 1874
 Διατελώ μετά βαθυτάτου σεβασμού
ο ευπειθέστατος
ο Διευθυντής
Εμμ. Νιωτάκης
ο Διδάσκαλος
Κωνσταντίνος Δρακάκης

Ο δάσκαλος του χωριού Θεμιστοκλής Παντελάκης σε επιστολή του το 1875 προς την Δημογεροντία Ηρακλείου αναφέρει «την αθλίαν κατάστασιν εις ην το Σχολείον του Βενεράτου διάγει»….Εξακολουθεί να είναι εντός της εκκλησίας, πίνακες αναγνώσεως ελλείπουν, γεωγραφικοί πίνακες και μαυροπίνακες δεν υπάρχουν, αλλά ούτε και έφοροι και όσον αφορά την πληρωμή των 50 γροσίων (αμοιβή του δασκάλου) ουδόλως παραδέχονται αλλά εν πλήρη αδιαφορία και οκνηρία διατελούν. Το1880 Διοριζεται δάσκαλος στο χωριό ο Ιωάννης Ξενάκης μετά από αίτημα των δημογερόντων του χωριού. (3)

ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΚΡΗΤΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΕΙΑΣ
Επίσημη έναρξη λειτουργίας του Δημοτικού Σχολείου το 1898

Η αντιμετώπιση του τεράστιου προβλήματος του αναλφαβητισμού αποτελεί μία από τις άμεσες προτεραιότητες της Κρητικής Πολιτείας. Με το Σύνταγμα της Κρητικής Πολιτείας θεσπίζεται για πρώτη φορά στο νησί η υποχρεωτική στοιχειώδης εκπαίδευση και για τα δύο φύλα, που συνοδεύεται από την ίδρυση δεκάδων νέων σχολείων.
Το 1898 με διάταγμα της Ύπατης Αρμοστείας της Κρήτης εγκρίνεται ίδρυση σχολείου. Στεγάζεται σε σπίτι που ανήκει στην κοινότητα. Είναι μεικτό μονοτάξιο.

ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΝΩΣΗ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ (1913) ΜΕ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΕΩΣ ΣΗΜΕΡΑ
Το 1916 διαιρείται σε Παρθεναγωγείο και Αρρεναγωγείο μέχρι το 1926 που συγχωνεύονται και γίνεται διτάξιο μεικτό.
Το κτίσιμο του σημερινού σχολείου το 1924
Το 1924 οι χωριανοί αποφασίζουν να κτίσουν σχολείο. Ζητούν την βοήθεια του μητροπολίτη Κρήτης Τίτου Ζωγραφίδη .Ο Μητροπολίτης δίνει το δυτικό μέρος λιόφυτου που βρίσκεται βορειοδυτικά του χωριού(στο παλιό γήπεδο) για να μεταφερθεί εκεί το νεκροταφείο και στην θέση του να κτιστεί το καινούργιο σχολείο. Ξεκινά αμέσως η διαδικασία μεταφοράς του νεκροταφείου και το κτίσιμο διθέσιου σχολείου. Οι δαπάνες καλύπτονται :
α) από την εκκλησία με την πώληση δυο μοναστηριακών οικοπέδων στον Αι Γιάννη κι ενός αγρού στη θέση Μπαεράμ Εφέντη ,
β) από την κοινότητα με την πώληση του παλιού διδακτηρίου στον Θεόφιλο Χελιδόνη ,
γ) από κρατική επιχορήγηση 20.000 δρχ. και 
δ) από προσφορές των κατοίκων.
Στο κτίσιμο επιστατεί ο τότε δάσκαλος Φιοράκης απ το Αβδού. Μέσα σ ένα χρόνο το σχολείο γεμίζει με τα παιδιά του Βενεράτου, του Πύργου, του Σιναπιού και τα τασιμάρικα της Παλιανής. Ο χώρος του παλιού νεκροταφείου ζωντανεύει με τις φωνές κ τα όνειρα των παιδιών. Το 1940 οι γερμανοί επιτάσσουν το σχολείο και  το κάνουν μαγειρεία.. Τα μαθήματα συνεχίζουν να γίνονται στα κελιά της εκκλησίας, στην πλάτσα, μέχρι που τελείωσε ο πόλεμος. Το 1956 κτίζεται η εξωτερική αίθουσα, το σχολείο γίνεται 3θεσιο,ενω το 1993 κτίζονται δυο λυόμενες αίθουσες. Σήμερα το Δημοτικό Σχολείο Βενεράτου είναι εξαθέσιο.


                                                           ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΥΛΙΚΟ

Σχολικό έτος1926 Δάσκαλος ο κ.Γιάννης Μανουσάκης από Αβδού

Σχολικό έτος1937 - 38  Δάσκαλοι ο κ.Σταύρος Πινακουλάκης & η κα Κατίνα Χελιδόνη

                                1948 Εκδρομή Δημοτικού Σχολείου Βενεράτου στην Κνωσσό

                       Σχολικο έτος 1955 -56 με δάσκαλα την κα Δήμητρα Αγογλωσάκη

                              Σχολικο έτος 1956 -57 με δάσκαλο τον κ.Γιάννη Κριτσωτάκη

                 Σχολικο έτος 1957 -58 (Τάξεις Α΄& Β΄)με δάσκαλο τον κ. Γιάννη Κριτσωτάκη

Σχολικο έτος 1962 -63 με δάσκαλα την κ.Όλγα Δρετάκη

Σχολικο έτος 1967 -68 με δάσκαλα την δεσποινίς Στέλλα Λογιάδου

Σχολικο έτος 1967 -68 με δάσκαλο τον κ. Γιάννη Κριτσωτάκη

Σχολικο έτος 1972 -73 ( Τάξεις Α΄&Β΄)με δάσκαλα την κα Κατίνα Οικονομάκη

Σχολικο έτος 1972 -73 ( Τάξεις Γ΄& Δ΄)με δάσκαλα την κα Ευαγγελία Παπαδογιαννάκη

Σχολικο έτος 1972 -73 ( Τάξεις E΄&ΣΤ΄) με δάσκαλο τον κ. Γιάννη Ψαρουδάκη

1975 Εκδρομή Δημοτικού Σχολείου Βενεράτου

Σχολικο έτος 1974 -75 ( Τάξεις E΄& ΣΤ΄) με δάσκαλο τον κ.Παύλο Χαρκούτση

Σχολικο έτος 1980 -81  με δάσκαλους τους κ.κ Νικόλαο Γιαουζάκη - Παύλο Χαρκούτση

Σχολικο έτος 1991-92 ( Τάξεις Γ΄) με δάσκαλο τον π. Αγησίλαο Ζευγαδάκη

ΑΠΟΥΣΙΟΛΟΓΙΟ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΕΤΟΥΣ 1896

Πηγές
(1).Μ. Μακράκης περιοδικό της Ν.Α. Λασιθίου "Αντιπαραθέσεις". Η εκπαίδευση στο Λασίθι από την ύστερη τουρκοκρατία (19ος αι.) μέχρι και την Κρητική Πολιτεία (αρχές του 20ου αιώνα)
(2) Παναγιώτου 2001: 19.
(3) I. Γρατσέας Δήμος Παλιανής  Ηράκλειο 2002
(4) Ημερολόγιο Πολιτιστικού Συλλόγου Βενεράτου 2005
Για τις πληροφορίες και τη βοήθεια τους ευχαριστώ τους Χρήστο και Στέλιο Ξενάκη.