 |
| Η Μονή Αγίας Θεοτόκου σήμερα. Στο βάθος το φαράγγι του Αγ, Φανουρίου και το Βενεράτο |
Μικρή μονή δίπλα στον ποταμό Απόλλωνα, στη διοικητική περιφέρεια του χωριού Βενεράτο.
Δεν είναι γνωστό το πότε χτίσθηκε, αν ληφθεί όμως υπ' όψιν το ότι κατά το 1754 ήταν ήδη ετοιμόρροπη, θα πρέπει να υποθέσουμε ότι λειτουργούσε κατά τα τελευταία χρόνια της Ενετοκρατίας.
Η πρώτη αναφορά για τη Μονή Θεοτόκου προέρχεται από έγγραφα του τουρκικού αρχείου, το 1754. Κάτοικοι των χωριών Βενεράτο και Γαλένι υπέβαλαν αναφορά στις τουρκικές αρχές ζητώντας άδεια για την επισκευή των ναών της Θεοτόκου κοντά στο Βενεράτο και της Παναγίας στο Γαλένι.
«Επειδή ή πλησίον του χωρίον μας Βενεράτο της επαρχίας Τεμένονς τον Σαντζακίον Χάνδακος κειμένη εκκλησία της Αγίας Θεοτόκου, λόγω παρελεύσεως πολλοϋ χρόνου κατέστη ετοιμόρροπος καί ή είσοδος καί ή έξοδος εξ αυτής είναι επικίν¬δυνος καί επίφοβος καί θα ήδύνατο αντη νά έπιδιορθωθή, ώς είχε πρότερον, ... αίτούμεθα τήν ύμετέραν υψηλήν εύσπλαχνίαν προς τόν ιερόν άχιτναμέν» κ.λπ.
Οι τουρκικές αρχές διέταξαν επιτόπια έρευνα και υπολογισμό των δαπανών επισκευής για τους δύο ναούς
«των οποίων οι κάτοικοι άπιστοι ραγιάδες, οι κοτζαμπάσηδες οι γέροντες μοναχοί, ιερείς καί Ηγούμενοι έζήτησαν δι αιτήσεως των τήν επιδιόρθωσίν των, εξ αιτίας παρελεύσεως πολλοϋ χρόνου πλήρως καταστραφεισών εκκλησιών τούτων, εις βαθμόν νά μή δύνανται νά εκτελούνται εν αύταϊς αϊ σαθραί ίεροτελεστίαι των, καί επί τω δρω όπως έπανακτισθώσιν και άνακαινισθώσιν τά ετοιμόρροπα καί καταπεσόντα τμήματα των καί μή μεταβάλουν αϊ επιδιορθώσεις αύται τό άρχικόν αυτών σχήμα καί επιδιορθωθούν άνεν άνυψώσεως καί διευρύνσεως...». Η σαφής αναφορά του εγγράφου σε «γέροντες, μοναχούς, ιερείς και Ηγουμένους» αποδεικνύει οτι έναν αιώνα μετά την τουρκική κατάκτηση η μονή εξακολουθούσε να λειτουργεί, έστω και ετοιμόρροπη.
Η επιτόπια έρευνα που έγινε τον Οκτώβριο του 1754 απέδειξε ότι πράγματι οι δυό ναοί χρειάζονταν επισκευή. Μέτρησαν
«δια του αρχιτεκτονικού πήχεως» τις εκκλησίες και διεπίστωσαν ότι η Αγία Θεοτόκος
«...είναι μήκους μέν δώδεκα πήχεων, πλάτους επτά πήξεων καί δεκαοκτώ δακτύλων καί ύψονς οκτώ πήχεων. Έσημείωσαν δέ, δτι μία θύρα αυτής εις τό βόρειον μέρος καί τά παραθυρόφυλλα δύο παραθύρων καί εκ των εν αυτή δεκαέξ στασιδιών, τά πέντε χρήζουν άνακαινίσεως καί τά πέντε έπιδιορθώσεως. 'Η δέ στέγη αυτής, μήκους δώδεκα πήχεων καί πλάτους επτά πήχεων καί δεκαοκτώ δακτύλων, δέον νά χρισθή εν μέρει δι' άμμοκονίας, νά ανακαινισθούν δέ οι καταστραφέντες κέραμοι. Νά κλείση ή κατά πλάτος της στέγης μικρά άψίς καί νά έπιχρισθή καί χαλικολογηθή ό τοίχος ταύτης...».
Το τουρκικό αρχείο όμως παρέχει και πληρέστερες ειδήσεις για τη Μονή Αγίας Θεοτόκου. Τον Ιούλιο του 1758 η Μονή εξακολουθούσε να είναι ετοιμόρροπος και...
«...διά τήν επιδιόρθωσίν της δέν έξαρκουν τά άφιερωθέντα αύτης ακίνητα ούτε καί άρκουν επίσης αϊ πρόσοδοι των ακινήτων των διά τήν έπιδιόρθωσίν της...».
Από το σχετικό έγγραφο πληροφορούμαστε ότι η Μονή ανήκε στο Μητροπολίτη Κρήτης "Γεράσιμο υιό Γιάννη" ο οποίος την είχε αποκτήσει
"δι' ανταλλαγής βακουφικών ακινήτων".
Πρόκειται για το Μητροπολίτη Γεράσιμο τον Λετίτζη τον από Μονεμβασία, που διετέλεσε Μητροπολίτης Κρήτης από το 1725 ως το 1756. Ο Γεράσιμος ήταν από το Βενεράτο και ήταν φυσικό να ενδιαφερθεί να αποκτήσει
"δι' ανταλλαγής" ένα ιερό καθίδρυμα του τόπου καταγωγής του.
Δεν μου είναι γνωστή καμιά άλλη αναφορά όσον αφορά την εποχή που η Μονή Αγίας Θεοτόκου έγινε "βακουφικό κτήμα". Είναι πιθανόν να ανήκε στη Μονή Παλιανής, της οποίας η περιουσία περιήλθε στην τουρκική κυριαρχία μετά την κατάκτηση της Κρήτης.
Ο Γεράσιμος Λετίτζη ς όμως εκχώρησε τη μονή στο διάδοχο του, τον Γεράσιμο τον τρίτο τον εκ Χίου (1756-1769). Και εκείνος, όταν είδε πως ήταν αδύνατο να επισκευασθεί με τα εισοδήματα της, αποφάσισε να την εκχωρήσει στη Μονή Επανωσήφη:
«άφιερώ ταύτην καί τά κατωτέρω περιγραφόμενα ακίνητα, ταύτης, δι' ειλικρινούς και οίκιοθελοϋς προθέσεως καί αιωνίας άφιερώσεως, διά τους πτωχούς της εν τη επαρχία Μονοφατσίου κειμένης μονής Άγίου Γεωργίου Έπανωσήφη.
Λίγη ώρα μετά την αφιέρωση ο Μητροπολίτης μετάνιωσε και προσπάθησε να ακυρώσει τη δωρεά, χωρίς αποτέλεσμα .
Τα
περιουσιακά στοιχεία της μονής κατά το 1758 ήταν αξιόλογα.: Στο Βενεράτο: Αμπέλι εκτάσεως επτά ντονουμίων . Αγρός ποτιστικός τεσσάρων ντονουμίων και αγροί, σε διάφορες τοποθεσίες, εκτάσεως 156 μουζουρίων. Στην Αυγενική, αγροί εκτάσεως 6 μουζουρίων 53.
Από το 1758 λοιπόν η μονή ακολουθεί την πορεία της πλούσιας Μονής Αγ. Γεωργίου Επανωσήφη). Η σχέση αυτή διατηρήθηκε μέχρι τις αρχές του 20ου αιώνα, οπότε παραχωρήθηκε άτυπα στη Μονή Παλιανής. Αργότερα τα 2/3 της περιουσίας στον Οργανισμό Διαχειρήσεως Εκκλησιαστικής περιουσίας. Σήμερα ακόμη και ο ναός έχει παραχωρηθεί στην Ενορία Βενεράτου.
Δεν είναι γνωστό το πότε επισκευάστηκε τελικά η Μονή. Οικοδομικές εργασίες έγιναν, κατά το 1816, όπως μαρτυρεί επιγραφή που βρίσκεται σήμερα εντοιχισμένη πάνω από το υπέρθυρο της κυρίως εισόδου.
Από τη Μονή Αγίας Θεοτόκου προέρχεται παλαιό Ευαγγέλιο (έκδοσης του 1614
"εν ταις κλειναίς Βενετίαις") το οποίον περιέχει πλήθος πολυτίμων ενθυμίσεων, που δημοσιεύτηκαν από το Νικ. Σταυρινίδη.
Ο Σταυρινιδης είχε δει το Ευαγγέλιο αυτό στο ναό της Χρυσοπηγής, στη "μεσκινιά" του Ηρακλείου, και έγραψε σχετικά:
«Τό Εύαγγέλιον αυτό ήρθε στην εκκλησία τής Χρυσοπηγής του λωβοχωρίου τής Μεσκηνιάς τοϋ Μ. Κάστρου από τήν Μονήν τής Άγιας Θεοτόκου "εις τόν Απόλλωνα". Πιθανόν κάποιος ιερομόναχος τής Μονής αυτής, είτε λεπρός είτε από ιδική του προαίρεση, ύπηρέτησε στην 'Εκκλησία της Χρυσοπηγής, οπού καί άφησε τό Ευαγγέλιο αυτό, ή ακόμη οτι τό πρόσφερε ή Μονή τής Άγιας Θεοτόκου πού εν τω μεταξύ είχε περιέλθει στην εξουσία τής Μονής Άγιου Γεωργίου Άπανωσήφη, στην εκκλησία τής Χρυσοπηγής. Στά παλιά χρόνια ήταν μιά ανερξάρτητη μονή. Πότε ιδρύθηκε, ποίοι ήταν οι Ηγούμενοι της, τά ακίνητα της καί τά αλλά σχετικά μέ τή μονή αυτή δυστυχώς δέν γνωρίζουμε επί τον παρόντος.....Σήμερα τό Μοναστήρι αυτό δεν υπάρχει, περιήλθε στην κατοχή τοϋ Εφεδρικού Ταμείου, ρήμαξαν τά κελλιά καί ή εκκλησία τής Θεοτόκου παραχωρήθηκε στην Κοινότητα Βενεράτου. Στή δεύτερη σελίδα τοϋ Ευαγγελίου αύτού υπάρχει ή ακόλουθη ένθύμιση, πολύ κακογραμμένη από άνθρωπο αγράμματο. Μεταφέροντας την στην ορθή γραφή, διαβάζει κανείς τά εξής: Θείον καί ιερόν Εύαγγέλιον τό όποιον εστί τής Αγίας Θεοτόκου εις τόν Απόλλωνα, τοϋ Άγιου Μεγαλομάρτυρος Γεωργίου τοϋ Άπανωσήφη καί όστις τό ξενώση νά....»
(Εφημ. "Πατρίς", φ. 3043,12-1-1957, σελ. 1).
Το Ευαγγέλιο αυτό συνδέει τη Μονή Θεοτόκου με έναν λόγιο διδάσκαλο του 18ου αιώνα. Το Συνέσιο. Μια ενθύμηση αχρονολόγητη αναφέρει:
"Έτούτο υπάρχει τό θείον καί ιερόν Εύαγγέλιον του άγιου άρχιμανδρίτου Συνεσίου του Κρητός"
http://explore-crete.gr/
