ΑΛΛΟΤΙΝΑ ΚΑΛΟΚΑΙΡΙΑ ΣΤΟ ΧΩΡΙΟ

Πάνε πάνω από 30 χρόνια που η φυσιογνωμία της κοινωνίας μας έχει αλλάξει τελείως. Η εισβολή της ηλεκτρονικής εποχής και η παγκοσμιοποίηση έχει οδηγήσει, πολλά από τα έθιμα και τις παραδόσεις του τόπου να χαθούν και να ξεχαστούν.Μαζί μ'αυτά χάθηκαν και βασικές αξίες της ζωής όπως η ανθρώπινη επικοινωνία και ο πολιτισμός μας. Οι εποχές , καλώς ή κακώς δεν γυρίζουν  πίσω, οι αναμνήσεις όμως μένουν, θεματοφύλακας ηθών και αξιών όπως μας τις μεταβύζαξαν γενιές και γενιές των προπατόρων μας.. Με  διάθεση λοιπόν ρομαντισμού παραθέτω και αφιερώνω τις παρακάτω περασμένες αλλά όχι λησμονημένες αναμνήσεις από τα καλοκαίρια των παιδικών μου χρόνων, σε όλους αυτούς που διατηρούν ανάλογες μνήμες, αλλά και όλους τους μεταγενέστερους που θέλουν να τις αφουγκραστούν.

Η Αρχή του Καλοκαιριού

Ο γυμναστικές επιδείξεις στο τέλος της σχολικής χρονιάς σηματοδοτούσαν την έναρξη του καλοκαιριού στο χωριό. Η εμφάνιση σύμφωνα με τα εθνικιστικά  πρότυπα της εποχής, άσπρο μπλουζάκι, σκούρο μπλε κοντό παντελόνι για τ'αγόρια και αντίστοιχη φούστα για τα κορίτσια και άσπρο αθλητικό παπούτσι. Εμείς ως καλοκουρδισμένα στρατιωτάκια επιδιδόμασταν με απόλυτο συγχρονισμό σε αθλητικές επιδείξεις προς τέρψη των γονέων και των δασκάλων μας, αποδεικνύοντας το ρηθέν ό,τι δεν είμαστε μόνο "πνεύματι αλλά και σώματι" υγιείς και κυρίως πειθαρχημένοι.

Γυμναστικές επιδείξεις 1974 - Δημοτικό

1974 Γυμναστικές επιδείξεις -
Πρώτη λειτουργία Νηπιαγωγείου Βενεράτου

Οι γυμναστικές επιδείξεις, αποτελούσαν σημαντικό εκπαιδευτικό, αθλητικό αλλά και κοσμικό γεγονός, για τα μέτρα της εποχής πάντα. Για πρώτη φορά εφαρμόστηκαν κατά την δικτατορία του Μεταξά το 1936 και διατηρήθηκαν μέχρι το 1981 , τουλάχιστον στα δημόσια σχολεία.                                 Όπως κι αν είχε το πράγμα για εμάς αποτελούσε, ευχάριστο γεγονός, που πραγματικά το διασκεδάζαμε με την ψυχή μας, παρά την πίεση της προετοιμασίας και τη "στρατιωτική" πειθαρχία που έπρεπε να επιδείξουμε, υπό το φόβο πάντα της απειλητικής ράβδου των δασκάλων.

Οι εκδηλώσεις πραγματοποιούνταν στην ευρύχωρη αυλή του δημοτικού σχολείου,με μοναδική τότε, αθλητική υποδομή το "σκάμα" κάτω από το μεγάλο πεύκο, για την πραγματοποίηση του άλματος εις μήκος. Οι εκδηλώσεις πλαισιώνονταν πάντα με επισημους προσκεκλημένους , τον πρόεδρο και τον ιερέα του χωριού, ενώ δεν έλειπαν οι διθυραμβικοί λόγοι εκ μέρους του διευθυντή του σχολείου.

Σφεντόνα

Μετά το πέρας των εκδηλώσεων ουσιαστικά άρχιζε το καλοκαίρι και η περίοδος της καλοκαιρινής "χαλαρότητας " και ανεμελιάς. Μη φανταστεί κανείς διακοπές σε τίποτα εξωτικές παραλίες, αυτό έτσι κι αλλιώς ούτε καν περνούσε απ' το μυαλουδάκι μας. Η διασκέδαση μας ήταν άφθονο παιχνίδι στα σοκάκια και στ΄αλώνια του χωριού, με παιχνίδια αυτοσχέδια. Τα πιο γνωστά που μου έρχονται στο μυαλό ήταν το ζυγωνάτο (κυνηγητό), το χωστό (κρυφτό),το κουτσό, η μακρά γαϊδούρα, τα μήλα,κ.α. ενώ κατά καιρους επιδειχνόμασταν σε αυτοσχέδιες κατασκευές όπως η κατασκευή πατινιών με ρόδες από ρουλεμάν καθώς και στην κατασκευή του οπλοστασίου ,(σφεντόνες, τόξα από αγριόσφακες χορδή από πετονιά και βέλη από μπανέλες  ομπρέλων,κλπ ) για την επίδειξη των θηρευτικών μας ικανοτήτων.Τα θηράματα μας συνήθως ατσελέγοι, κορμάκια από αγριοπερίστερα και ότι άλλο πετούμενο ή τρεχούμενο, συναντούσαμε στο διάβα μας. 
Ένα άλλο χαρακτηριστικό εκείνης της εποχής ήταν οι ατελείωτες μάχες των παιδιών εκείνης της εποχής με αντιπάλους τα παιδιά των γειτονικών χωριών.Το τοπικιστικό και σοβινιστικό πνεύμα που επικρατούσε τότε μεταξύ των μεγάλων , μεταφερόταν και στις αθώες παιδικές ψυχές. Ολόκληροι πόλεμοι και στρατηγικές καταστρονώταν τότε, για το ποιος θα νικήσει το αντίπαλο στρατόπεδο, όλα αυτά βέβαια σε μορφή παιχνιδιού, αλλά πολλές φορές έπαιρναν άσχημη τροπή λόγω τραυματισμού κάποιου παιδιού, συνήθως μικρά θλαστικά στο κεφάλι λόγω του πετροπόλεμου, άντε και κανένα σπασιματάκι.Σε πιο μεγάλη ηλικία που μας επέτρεπαν την είσοδο στα καφενεία. παίζαμε και κανένα ποδοσφαιράκι και πιο μετά μπιλιάρδο. Τα περισσότερα παιχνίδια πάντως ατομικά ή ομαδικά ήταν αυτοσχέδια. Έτσι κι αλλιώς χρήματα δεν υπήρχαν, για την αγορά παιχνιδιών, αλλά και τα ίδια τα παιχνίδια δεν ήταν εύκολο να τα προμηθευτεί κανείς. Εξαιτίας αυτού, αναγκαζόμασταν πολλές φορές να βγάλουμε το καθημερινό μας χαρτζιλίκι, μαζεύοντας αμπελόφυλλα, κάπαρη, ρίγανη και χοχλιούς τα οποία πουλούσαμε στους μπακάληδες του χωριού, κυρίως τον Χαμπερομιχάλη και στους Βιτσάκηδες.

Χωστό (κρυφτό)

Μακρά Γαϊδούρα

Αγαπημένος καλοκαιρινός προορισμός αποτελούσε το φαράγγι του χωριού και ο Άγιος Φανούριος. Η πυκνή βλάστηση και τα τρεχούμενα νερά του ποταμού Απόλλωνα, αποτελούσε όαση δροσιάς από τις κάψες του Ιούλη και Αυγούστου. Για τις παλιότερες γενιές, μέσα στο φαράγγι ο φυσικός σχηματισμός ενός μεγάλου κόλυμπου, με την ονομασία " Καροπούλια" αποτελούσε ανέκαθεν, τη φυσική πισίνα του χωριού, όπου όλα τα Βενεραθιανάκια απολάμβαναν τα καλοκαιρινά τους μπάνια. Οι πιο τολμηροί πραγματοποιούσαν και μακροβούτια από τα γύρω απόκρημνα βράχια του φαραγγιού. Το φαράγγι τότε ήταν καθαρό, πλούσιο σε πανίδα και χλωρίδα. Χέλια, χελώνες, καβροί, αφορδακοί, καλιακούδες, πέρδικες, αγριοπερίστερα κ.α αντηχούσαν στις απόκρημνες πλαγιές του φαραγγιού. Ο αντίλαλος, από την αντανάκλαση του ήχου δημιουργούσε μια όμορφα άγρια τροπική ατμόσφαιρα.

Στο Φαράγγι

Αργότερα λόγω των λυμάτων που έριχναν στον ποταμό, τα μπάνια πραγματοποιούσαμε στις στέρνες του χωριού και της  γύρω περιοχής. Οι πιο συχνά επισκέψιμες ήταν αυτές του Αη Μάμα, της Κάτω Βρύσης, της Καρακόβρυσης, στη Πατού, στον Πασπαλιά και στην Χαβούζα στην Αυγενική. 

Το μπάνιο στη θάλασσα ήταν σπάνιο και έπρεπε να οργανωθεί μέρες πριν, συνήθως από κάποιον συγγενή που διέθεται αυτοκίνητο, στην καρότσα του οποίου στοιβαζόμασταν όσοι περισσότεροι χωρούσαμε, εφοδιασμένοι με τα απαραίτητα τρόφιμα και νερό,  με κατεύθυνση τις κοντινές παραλίες του Ηρακλείου, συνήθως την Αγία Πελαγία ή τα Λινοπεράματα.

Αλωνέματα

Τα τέλη Ιουλίου ήταν η περίοδος που πραγματοποιούνταν τα αλωνέματα. Οι περισσότεροι στο χωριό τότε έβαζαν σπαρτά, (στάρι, κριθάρι, ταγή) μετά το θερισμό τους τα στάχυα που ωστόσο είχαν ξεραθεί τα πήγαιναν στ΄αλώνια του χωριού, όπου γινόταν η διαδικασία διαχωρισμού του άχυρου από τον καρπό. Τα στάχυα διασκορπίζονταν με το διχάλι ομοιόμορφα στο αλώνι, στη συνέχεια έζευαν σ' ένα γάιδαρο ή μουλάρι,τον βολόσυρο (χοντρή σανίδα ξύλου, στην κάτω επιφάνεια του υπήρχαν κοφτερές λεπίδες ή παλιότερα ακονιζόπετρες για τον τεμαχισμό του καρπού). Για να έχει βάρος ο βολόσυρος πάνω του καθόταν, συνήθως κάποιο παιδί ή ηλικιωμένος. Παρέες παρέες μαζευόμασταν όλοι οι πιτσιρικάδες στ' αλώνια που βρισκότανε στα σόχωρα του χωριού και συνοριζόμασταν ποιος θα πρωτοκαβαλικέψει και ποιος θα μείνει περισότερη ώρα πάνω στο βολόσυρο, με τον αλωνάρη να μας φωνάζει, για να μη τρομάξουμε το οζό και χαλάσει το αλωνικό.
Μια άλλη ασχολία ήταν το μάζεμα των τζιτζικιών, των "ατζιτζίκων" όπως συνηθίζαμε να τους λέμε. Η συλλογή τους γινόταν μ'ένα καλάμι πάνω στο οποίο προσαρμόζαμε ένα μπουκάλι που του είχαμε κόψει τον πάτο, μ' αυτόν τον τρόπο παγιδεύαμε τους ατζίτζικους οι οποίοι στη συνέχεια δεινοπαθούσαν στα χέρια μας. Τι τους ζεύαμε για να κάνουν χωράφι, τι αγκελάμους τους βάζαμε και ότι άλλο μπορούσαμε να φανταστούμε εκείνη την εποχή
.
Οι Βεγγέρες τα Θεάματα και τα Πανηγύρια του καλοκαιριού

Τα βράδια του καλοκαιριού στο χωριό, ήταν ένα διαρκές πανηγύρι. Οι άνθρωποι αποκαμωμένοι απο τις δουλειές και την κάψα της μέρας, αναζητούσαν στιγμές χαλάρωσης στις αυλές, τα καφενεία και τα σοκάκια του χωριού, που μοσχοβολούσαν γιασεμί και αγιόκλημα. Γέλια, πειράγματα και χωρατά έδιναν κι έπαιρναν.Εμείς συνεχίζαμε το παιχνίδι στον Αη Γιάννη και στην Άκρα μέχρι αργά το βράδυ ώσπου να έρθουν οι δικοί μας να μας ανεμαζώξουν.
 Μέγα καλλιτεχνικό γεγονός ήταν η άφιξη στο χωριό κάποιου περιφερόμενου θιάσου ή οι παραστάσεις Καραγκιόζη που δινόταν στην πλάτσα του χωριού, το σκηνικό στηνόταν μπροστά στα σπίτια του Βιτσάκη και Χελιδόνη.Μάλιστα κάθε φορά που παιζόταν παράσταση Καραγκιόζη. οι πιτσιρικάδες εκτελούσαμε χρέη ντελάλη στο χωριό. με αντάλλαγμα να μην πληρώσουμε εισιτήριο. Θεατρικές παραστάσεις ανέβαζαν τότε και οι νέοι του χωριού για κοινωφελείς σκοπούς. Χαρακτηριστικό παράδειγμα ήταν το ανέβασμα με μεγάλη επιτυχία "Της Θυσίας του Αβραάμ" του Β.Κορνάρου με πρωταγωνιστές τον Γιάννη Ψαλιδάκη και την γυναίκα του Βαγγελιώ με σκοπό την ανέγερση του "Πνευματικού Κέντρου και μετέπειτα γυμνασίου Βενεράτου".

Η ΘΥΣΙΑ ΤΟΥ ΑΒΡΑΑΜ 1970

Άφθονοι οι Αγίοι του καλοκαιριού, άφθονα και τα πανηγύρια του χωριού και της γύρω περιοχής, αφορμή για χορό και διασκέδαση πάντα προσηλωμένοι στην παράδοση και τους θεσμούς της. Τα πιο γνωστά της Αγίας Μαρίνας στην Αυγενική, της Αγίας Παρασκευής στη Σίβα, του Αγίου Παντελεήμονα στο Κυπαρίσσι, του Αγίου Φανουρίου στο Βενεράτο, της Αγίας Ζώνης στις Δαφνές κ.α. Φυσικά το μεγαλύτερο απ'όλα ήταν τον Δεκαπενταύγουστο με την Παναγία την Παληανή, όπου πλήθος κόσμου μαζευόταν απ' ΄όλες τις γωνιές της Κρήτης για να ανάψουν ένα κερί στη χάρη της. Πολλοί ήταν αυτοί που είχαν τάσιμο και ερχόταν πορπατάρηδες από δεκάδες χιλιόμετρα μακριά.Πολλοί αγρυπνούσαν και άλλοι ξώμεναν στον προαύλιο χώρο του μοναστηριού. ¨Εξω από το μοναστήρι διάφοροι εμπόροι είχαν στήσει και διαλαλούσαν την πραμάτεια τους, καπρικό  κανελάδα με χιόνι, μαλλί της γριάς, υφάσματα και παιχνίδια για τα μικρά κοπέλια και 'οτι άλλο μπορούσε να φανταστεί κανείς. Παλιά που ο δρόμος δεν είχε φτιαχτεί ακόμη, την μεταφορά των πιστών που δυσκολευόταν να πάνε με τα πόδια την είχαν αναλάβει οι νεαροί του χωριού κάνοντας αγώγια με τα υποταχτικά τους (γαϊδούρια, μουλάρια). Συνοριζότανε μάλιστα για το ποιος θα έκανε τα περισσότερα. Το χαρτζιλίκι που βγάζανε το διαθέτανε συνήθως σε δροσιστικές κανελλάδες οι μικρότεροι και σε ρακές οι μεγαλύτεροι.


Θέρος Τρύγος Πόλεμος

Μετά του Αγίου Φανουρίου μπαίναμε ουσιαστικά στην περίοδο του τρύγους.Το χωριό ήταν κατεξοχήν σταφιδοπαραγωγό. Είχε φτάσει η ώρα που οι αγρότες θα μάζευαν τους κόπους μιας ολάκερης χρονιάς. Οι προετοιμασίες για τον τρύγο ήταν πυρετώδεις. Κάθε παραγωγός έπρεπε να ετοιμάσει τα χρειαζούμενα για τον τρύγο και να οργανώσει το συνεργείο του, κανείς δεν περίσσευε μικροί , μεγάλοι όλοι βοηθούσαν όπως μπορούσαν. Την περίοδο του τρύγου το χωριό κατακλυζόταν από εκατοντάδες εργάτες απ' όλη την Κρήτη, ο πληθυσμός του χωριού εκείνες τις μέρες διπλασιαζόταν. 
Νωρίς το πρωί με την ανατολή του ήλιου ξεκινούσαμε για τ'αμπέλια. Η κατάσταση θύμιζε λαϊκό πανηγύρι στην ύπαιθρο.Οργασμός δουλειάς επικρατούσε παντού, τρυγητάδες, κουβαλητάδες, αλουσιδιαστάδες και απλώστρες ο καθένας στο πόστο του. Τα μικρά παιδιά αναλάμβαναν συνήθως να κουβαλάνε τα σταφύλια από το αμπέλι στον απλωτό με τον γάιδαρο ή κάνανε θεληματικά πχ έπαιρναν νερό κλπ.Ανέκδοτα ,αστεία και τραγούδια έδιναν κι έπαιρναν κι έτσι η δουλειά και η κάψα του Αυγούστου γινόταν πιο ευχάριστη. Πρώτα τρυγούσαν τα σουλτανιά για την σταφίδα και μετά τα κρασοστάφυλα για το πατητήρι.
Μετά τον τρύγο η δουλειά δεν τελείωνε έπρεπε να μαζευτεί η σταφίδα που ωστόσο είχε αποξυρανθεί και να πατηθούν τα κρασοστάφυλα για το κρασί. Τα πιο γνωστά πατητήρια ήταν στα Σεράγια, στου Σακαλή, του Θεοδορούλιο και πολλά άλλα. Παρέες παρέες μαζευόταν στο πάτημα των σταφυλιών, τσαλαβουτώντας μέσα στα πατητήρια. Μοσχομύριζε ο τόπος από τη μεθυστική μυρωδιά του μούστου.Ο μούστος έμπαινε στα βαρέλια για να ζυμωθεί και να δοκιμαστεί αργότερα, του Αη Γιώργη του μεθυστή, ενώ τα τσίκουδα μαζευόταν για την παρασκευή ρακής. 
Ακολουθούσε το κόψιμο των καμπανών, των μικρών τσαμπιών δηλαδή που ήταν άγουρα την περίοδο του τρύγου και τώρα πια είχαν ωριμάσει, για την παρασκευή μουσταλευριάς ή κιοφτεριών,
Έτσι κυλούσε ο καιρός μέχρι και τα μέσα Σεπτέμβρη όπου άνοιγαν πάλι τα σχολεία.Ήταν η εποχή που μια παράξενη χαρμολύπη μας κυρίευε, για το καλοκαίρι που έφυγε και την προσδοκία της νέας σχολικής χρονιάς.